EREĞLİNİN YARIM KALAN DEMİRYOLU HİKÂYESİ
Araştırma yazımızın ilk bölümünde, zengin taşkömürü yataklarına sahip Ereğliye demiryolu yapılmasının Osmanlı Döneminde1880li yıllarından itibaren gündeme geldiğini ifade etmiş, farklı sebeplerle hayata geçirilemediğinin belirtmiştik.
İkinci bölümde ise Ereğli demiryolunun Cumhuriyet Dönemindeki hikâyesini kaleme aldık.
19 Nisan 2015 18:19:07
Araştırma yazımızın ilk bölümünde, zengin taşkömürü yataklarına sahip Ereğliye demiryolu yapılmasının Osmanlı Döneminde1880li yıllarından itibaren gündeme geldiğini ifade etmiş, farklı sebeplerle hayata geçirilemediğinin belirtmiştik.
İkinci bölümde ise Ereğli demiryolunun Cumhuriyet Dönemindeki hikâyesini kaleme aldık.
Cumhuriyet Döneminde Zonguldak Demiryolu
1830lardan itibaren ulaşımda demiryolunun kullanılması, hammadde ve ürünlerin dolaşımını kolaylaştırdı. Karayoluna göre çok daha güvenli oluşu nedeniyle de şehirlerarası ve ülkelerarasında seyahat edenlerin sayısını artırdı. Dolayısıyla demiryolu, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmenin lokomotifi olamaya başladı.
Demiryolu, barış dönemlerinde kalkınmanın en önemli araçlarından biri olduğu kadar, asker ve lojistik ihtiyaçların sevkindeki kolaylık nedeniyle harp dönemlerinde üstünlük sağlayan vasıta oldu.
Ordunun asker ve lojistik ihtiyaçlarının ulaştırılabileceği demiryoluna sahip olmadığımız Sarıkamış Harekâtında, Ermenistan üzerinden Erzuruma kadar demiryolu inşa etmiş Ruslar karşısında ağır bir yenilgiye uğradık. Kışlık elbisesi olmayan Mehmetçikler bir kurşun atmadan şehit oldular.
Ankara-Eskişehir arasında bir karış sayılabilecek düzenli ordumuzun hâkimiyetindeki demiryolu ise Milli Mücadelenin kazanılmasında o denli fayda sağladı.
Askerin yiyecek ve giyecek ihtiyaçları, Anadolu içlerinden kağnılarla Yahşihana, oradan da dekovil demiryoluyla Ankaraya getirildi. Burada toplanan malzemeler, trenlerle Polatlı ve Eskişehir cephelerine ulaştırıldı. Ankara Yahşihan'daki lokomotif-vagon bakım onarım atölyeleri silah atölyesine dönüştürülerek, işgal kuvvetlerince kamaları alınan toplara kama ve nişangah döktüler.
Demiryolu inşa etmek, Milli İstiklal Meselesi olarak görülüyor
Kısıtlı demiryolu imkânlarından faydalanarak kazanılan Milli Mücadeleden bağımsız bir devlet olarak çıkılmasının ardından, demiryolları inşa etmek, Milli vahdet, milli mevcudiyet, milli istiklal meselesi olarak görüldü.
Üretim merkezlerini tüketim merkezlerine bağlayarak iktisadi bir denge kurmakla birlikte demiryollarının geçtiği bölgelerde iktisadi ve sosyal gelişmenin sağlanması amacıyla başlatılan çalışmalar kapsamında Ankara-Ereğli arasında direkt demiryolu hattının yapılması düşünüldü.
Ancak kıyıdan ülke içine direk hat yapılması askeri yönden sakıncalı görülmüş, Ankaranın doğusundan biraz da dolaştırılarak (Irmak-Karabük-Zonguldak-Ereğli)Ereğliye ulaşılması daha uygun bulunmuştu.
Güzergâh konusunda hem fikir olunduktan sonra bu defa hattın normal mi, dar mı olacağı yönünde görüş ayrılığı çıktı. Normal hat yerine dar hat inşası ile inşa harcamalarında % 30 ve inşa süresinde de % 25 tasarruf sağlanacağı ifade edilmiş ise de askeri ihtiyaçlar göz önüne alınarak hatların normal olarak inşası kararlaştırıldı.
AnkaraEreğli Demiryolu Hattı Kanunu
13 Aralık 1925 tarihinde 1314 sayılı Kömüre Giden Demiryoluadıyla IrmakFilyos ve FilyosEreğli olmak üzere, iki kesimden oluşan AnkaraEreğli Demiryolu Hattı Kanunu çıkarıldı.
Kanun kapsamında 1927 yılında demiryolu Filyosa iskele yapılırken liman yapılması da düşünüldü ancak demiryolunun Ereğli ye bağlanacak olması ve Ereğlinin korunaklı doğal yapısı dikkate alınarak bu düşünceden vazgeçildi.
Ereğli dururken başka yere liman yapılmaz
Liman yerinin tespitiyle ilgili heyete başkanlık eden ve Bartın Boğazından sahili takip ederek Ereğliye gelen Prof. Tıyeri, gördüğü manzara karşısında düşüncelerini şöyle ifade eder: Tabiat size en emin, en mahfuz ve en güzel limanı vermiş. Burası dururken başka ne arıyorsunuz?
İlk kazma vuruluyor
Ereğli ve Filyos Irmak olmak üzere, karşılıklı iki kısımdan oluşanKömüre Giden Demiryolunun Filyos - Irmak Hattı, İsveç - Danimarka grubu NOHAB şirketine 7 Şubat 1927 tarihinde ihale edilmiş, yapımına da Mayıs 1927de Filyosa iskele kurulmasıyla başladı.
Sivas Hattının ilerlemesi ve ulaşımın karadan yapılmasında kolaylık görülmesi üzerine hattın diğer ucunun yapımına başlanarak, Irmak-Çankırı arasındaki 102 kmlik demiryolu 23 Nisan 1931de işletmeye açıldı.
Filyos tarafından başlanan demiryolu ise 1930 yılında Balıkısık İstasyonuna, 1934 yılında Eskipazara ulaştı. ÇankırıÇerkeş arasında, 3.444 metre uzunluğundaki Batıbel Tünelinin açılmasının ardından 1935 yılında Çerkeşe ulaştı. Hattın her iki ucu Eskipazar İstasyonunda birleştirildi.
Irmak-Filyos Hattı açılış töreni
Hattın Eskipazar İstasyonunda birleşmesi, aynı zamanda Filyos-Irmak-Ankara Demiryolunun da açılması demekti.
IrmakFilyos arasında 27 istasyon, 1368 menfez ve köprü, 8.800 m. uzunluğunda 37 tünelden oluşan 391 km. uzunluğundaki demiryolu hattının yapımı 12 Kasım1935 tarihinde tamamlanmış ve 14 Kasım 1935 tarihinde Filyosta yapılan törenle hizmete açıldı.
Hattın son menzili Ereğlidir
Törene katılan Nafia Vekili (Bayındırlık Bakanı) Ali Çetinkaya, yaptığı konuşmada, Dünyanın en zengin kömürünün Zonguldakta olduğuna işaret ederek, Kömüryolunun, Anadolu yaylasında kurulan ve kurulacak olan ağır endüstrinin ve günden güne artmakta olan demiryollarını besleyecek enerjinin can damarı olduğunu ve bundan dolayı yolun takip ettiği istikametin de bu gayeye varılmak için seçildiğini belirtir.
Hattın geçtiği yerlerde yakın bir gelecekte hat boyunca kurulacak olan fabrikalarla buralarda bir kat daha bayındırlık ve refahın artacağını kaydeden Çetinkaya, Zonguldaka doğru ilerleyen hattın son menzilinin Ereğli olduğunu vurguluyordu.
Filyos -Ereğli Demiryolu ve Ereğli Limanı için kanun çıkıyor
Ankara-Ereğli Demiryolunun Irmak-Filyos arasındaki bu gelişmeler devam ederken hattın geriye kalan Filyos-Ereğli arasındaki kısmının da tamamlanması amacıyla 23.05.1933 tarih ve 2214 sayılı FilyosEreğli Demiryolu Kısmının Yapımı ve Ereğli ye Bir Liman Yapımına Dair kanun çıkarıldı.
Kanunda, Filyos-Zonguldak arasında en çok dört yılda tamamlanması, demiryolu inşası için 20.000 lira, en çok altı yılda tamamlanmak üzere Ereğli Limanı inşası teçhizatı için de 10.000.000 liranın sarfına izin verildiği belirtiliyordu.
Zonguldakın kömürü Ankaraya ulaşıyor
Ali Çetinkayanın Kömüryolu olarak adlandırdığı hattın, Filyos-Çatalağzı arası 18 Kasım1936 da açıldı. İhalesi 8 Ağustos 1934te yapılan 14.684 m. uzunluğundaki Filyos-Çatalağzı Hattında 18.900 işçi ve amele çalıştı.
Çatalağzı hattının açılmasıyla, kömür madenlerini işleten Ereğli Şirketi tarafından1902de kurulan 5.200 metrelik havai hatla Asmaya oradan limana taşınan Gelik kömürleri artık Çatalağzından trenle de taşınmaya başlandı.
Taşkömürü yüklü ilk tren Ankaraya vardığında, Ankaralılar tarafından büyük sevinç ve coşkuyla karşılandı.
Kömür damarlarından geçen tüneller
İhalesi 25.5.1935te yapılan ÇatalağzıZonguldak arasının açılışı ise ilk trenin 12 Ağustos 1937de İncirsuyunda, Türkocağı spor sahasının bulunduğu yerde istasyona girmesiyle gerçekleşti.
10.249 m. uzunluğundaki ÇatalağzıZonguldak kesiminde elektrik işletmeciliğine uygun olarak, diğer kesimlerdekinden 55 cm. daha yüksek şekilde toplam 3.764 m. tünel inşa edildi.
Tünel fazlalığı ve jeolojik yapı nedeniyle ÇatalağzıZonguldak kesiminin yapımı diğerleri kadar kolay olmadı. Özellikle 16 numaralı, Zonguldak İstasyonuna çıkan 1.487 metre uzunluğundaki son tünelin şehrin altından geçen son tünelin kömür damarlarını kesmesi ve kalker boşluklarına rastlaması nedeniyle büyük sorunlar yaşandı.
Başkentler raylarla birbirine bağlanıyor
Tüm zorluklara rağmen ÇatalağzıZonguldak kısmının da tamamlanmasıyla Ankara-Ereğli Demiryolunun Irmak-Zonguldak Hattı 1 Ekim 1937 yılında yapılan törenle hizmete girdi.
Artık Cumhuriyetin başkenti Ankara ile emeğin başkenti ve Cumhuriyetin ilk vilayeti Zonguldak, demiryolu hattı ile birbirine kavuşuyordu.
Başta da belirttiğimiz gibi işletmeye açılan Irmak-Zonguldak Hattında asıl hedef Ereğli idi. Atatürkün vefatından sonra sadece 1945 yılında Kozluya kadar ulaşabildi ve orada hazin sonla noktalandı.
(Armutçuk ile Ereğli arasında ERDEMİRe kömür nakli amacıyla 1953 yılında Ulusal demiryolu ağı kapsamı dışında inşa edilen 15 km.lik demiryolu da sökülmüş durumdadır.)
Demiryoluyla gelen zenginlik
Son menzili Ereğliye ulaşamayan Irmak-Filyos-Zonguldak hattının açılması kısa süre içinde bölgenin zenginleşmesini sağladı.
Sivasın demiri, Zonguldakın kömürü ile çalışan ilk Demir Çelik Fabrikası 1939 yılında Karabükte açıldı. Bu devasa entegre tesisinin yanı sıra; 1944de Eskipazar Kereste Fabrikası, 1948 yılında Çatalağzına Termik Elektrik Santrali, 1949da Sümerbank Filyos Ateş Tuğla Fabrikası, 1955de Yenice Kereste Fabrikası, 1970de Çaycuma Kâğıt Fabrikası kuruldu.
Zonguldak maden işletmelerinin yanı sıra demiryolu hattı boyunca kurulan bu tesislerde binlerce işçi çalışmış, işçi talebini karşılamak için Anadolunun diğer kentlerinden önemli oranda göç alır olmuştur. Nüfus hızla arttı. Özellikle Karabük ve Zonguldak ekonomik, sosyal ve kültürel alanda Anadolunun en gelişmiş kentleri arasında yer aldı.
Göç alırken göç verir oldular.
Hat boyundaki Kamu işletmelerinin zaman içinde özelleştirilmesi/küçülmesi, Hattın Zonguldaktan öteye gitmemesinin sakıncalarını iyice hissettirdi.
Sakarya, İzmit, İstanbul gibi sanayi kentleri ile doğrudan demiryolu bağlantısı olmayan bölge, göç alırken göç verir duruma düştü.
Diğer yandan bölgenin ve Türkiyenin en büyük iki demir çelik tesisinden KARDEMİR limana, ERDEMİR de demiryoluna uzak kaldığından bugüne kadar hep bir ayaktan yoksun yürüdüler.
Bu iki entegre tesisin limana/demiryoluna sahip olmaması onların hammadde ve ürün taşıma giderlerini önemli miktarda artırmakta, uluslararası rekabette dezavantajlı konuma düşürmektedir.
126 yıllık hasret bitiyor mu?
Demiryolu adına her şey bitti derken üç ayrı gelişme yüreklere su serpmeye, umutları yeniden yeşertmeye başladı. Öyle bir gelişme ki; sanki geride kalan 126 yıllık hasreti sona erdirecek, yarım kalan hikâyeyi tamamlayacak türden
Bunlar;
- Irmak-Zonguldak arasında1937 yılında hizmete giren demiryolunun AB standartlarında sinyalizasyonu ve modernizasyon projesi.
- Adapazarı-Karasu-Ereğli-Bartın Demiryolu Projesi
- Filyos Limanı projesidir.
Bu üç projede çalışmalar sürmektedir.
Ereğliye demiryolu bağlanmasıyla ilgili ecdadımız Sultan II. Abdülhamit ve Büyük Önder Atatürkün hedefini gerçekleştirenlerin, er ya da geç tarihin altın sayfalarında yer bulacaklardır.
NOT: Fotoların yayım hakkı yazarımıza ait olup kopyalanamaz
Kaynakça
1-Ekrem Murat Zaman, Kömüre Giden Demiryolu, Zonguldakbilgi.com,1 Ekim 2007
2-Çaycuma Belediyesi, Devlet Demir Yollarının yapımı
3-Ankara-Ereyli Hattı, Demiryollar Mecmuası-S.93,Şubat 1929
4-http://www.tariharastirmalari.com/1Aiit11.html
5-İbrahim Kekeç-Sarıkamış Harekâtında tren olsaydı?, KARDELEN Dergisi-Sayı 84
Haber :
ETİKETLER : Yazdır
Çok Okunanlar
» Henüz BUGÜN Haber Görünmüyor